Stan obecny
W lutym 2019 r. na Ukrainie funkcjonowały 33 biogazownie o mocy elektrycznej 46 MW (http://saee.gov.ua), przy czym w całym 2018 r. przybyło 12 instalacji o łącznej mocy 13 MWel. W sektorze rolniczym przybyły 4 biogazownie i jest ich obecnie 13 o łącznej mocy 28 MW (co najmniej trzy z nich nie produkują energii elektrycznej).
W fazie budowy lub przygotowania znajduje się kilkanaście projektów biogazowych, w tym prawie nie ma projektów „małych”, co w przypadku Ukrainy oznacza poniżej 2 MW. Są to z reguły projekty bazujące na przetwórstwie odpadów i produktów ubocznych zakładów sektora rolno-spożywczego wielkich agroholdingów. Dwa z nich, Mironowski Chleboprodukt S.A. oraz Teofipolskij Sacharnyj Zawod S.A. realizują 4 projekty biogazowe bazujące na substratach z cukrowni i zakładów drobiarskich o łącznej mocy aż 40 MW i wartości blisko 100 mln EUR. Także notowana na warszawskiej GPW agroholding Astarta realizuje swój pierwszy projekt, zakładający produkcję energii w postaci biogazu, w ilości odpowiadającej ok. 75 tys. m3 biometanu dziennie w przeliczeniu na biometan, co odpowiada ponad 10 MW mocy elektrycznej.
Potencjał rozwojowy
Ukraina dysponuje ok. 42 milionami hektarów gruntów rolnych, w tym 33 mln ha gruntów ornych, z czego 3% stanowią światowe zasoby „czarnoziemów”. Kraj ten jest największym na świecie producentem i zarazem eksporterem oleju słonecznikowego, drugim światowym producentem jęczmienia, czwartym – orzechów włoskich, szóstym – kukurydzy i pszenicy, a eksport produktów rolnych i żywności osiągnął 18 mld USD/rok. Rolnictwo ukraińskie posiada znaczny potencjał rozwojowy, w oleju jest to blisko 30%, a w pszenicy nawet 60% (wynika to ze stosunkowo niskich plonów zebranych, przechowanych i dostarczonych za granicę), jednak aby ten potencjał wykorzystać niezbędne są inwestycje m.in. w infrastrukturę. Wzrost produkcji roślinnej będzie stymulował rozwój produkcji zwierzęcej, a tym samym wzrost potencjału energetycznego w biomasie, a następnie – w biogazie.
Różne źródła podają różne dane dotyczące potencjału energetycznego ukraińskiej biomasy do wykorzystania przy produkcji biogazu, ale według naszych obliczeń, może on wynosić nawet 300 TWh, co stanowi ekwiwalent 30 mld m3 gazu ziemnego. Według niektórych źródeł teoretyczny potencjał całej bioenergetyki Ukrainy wynosi ok. 1000 TWh i bez celowych upraw energetycznych. Nie ulega jednak wątpliwości, że przy rosnącym udziale przetwórstwa rolno-spożywczego w gospodarce Ukrainy, brak substratów nie będzie barierą rozwoju sektora biogazu.
Według oficjalnych prognoz udział biomasy i odpadach w ukraińskim miksie źródeł energii pierwotnej powinna w ciągu najbliższych wzrosnąć z 2 do 7%.
Rysunek 1 i 2. Struktura źródeł energii pierwotnej na Ukrainie w latach 2015 i 2025 (prognoza)
Hojny system wsparcia
Aktualny system wsparcia operacyjnego, zwany powszechnie „zieloną taryfą”, opiera się na kilku aktach normatywnych, z których najważniejszym jest ustawa o odnawialnych źródłach energii. System jest prosty i przewiduje stałą cenę zakupu energii przez państwo w cenach wyrażonych w EUR za 1 kWh energii elektrycznej. Dla różnych technologii przewidziano różne stawki, w tabeli poniżej podajemy stawki przeliczone na polskie złote za 1 MWh energii elektrycznej.
Składowa ceny | Dla instalacji oddanych przed: | ||
31.12.2019 | 31.12.2024 | 31.12.2029 | |
Baza PLN/MWh | 533 zł | 481 zł | 425 zł |
Premia 5% | 27 zł | 24 zł | 21 zł |
Premia 10% | 53 zł | 48 zł | 43 zł |
Razem z premią 5% | 559 zł | 505 zł | 446 zł |
Razem z premią 10% | 586 zł | 529 zł | 468 zł |
Pokazane w tabeli premie dotyczą: 5% podwyższenia stawki przy wykorzystaniu na etapie inwestycji powyżej 30% maszyn, urządzeń i surowców z Ukrainy i 10% premii, jeżeli ten udział przekroczy 50% wartości przedsięwzięcia, przy czym dla każdej technologii przewidziano określone „wagi” danej części inwestycji. Np. dla biogazu jest to 35%, 35% i 30% odpowiednio dla „hydrolizera”, „kogeneratora” i „prac budowlanych”. Istnieją ponadto pewne ulgi związane z importem, szczególnie w zakresie podatku VAT.
Według informacji uzyskanych bezpośrednio od beneficjentów systemu wsparcia, pieniądze za sprzedaną energię przekazywane są na rachunki producentów regularnie, w odstępach miesięcznych, na podstawie danych telemetrycznych. Dla każdej płatności stawka wyrażona w EUR jest przeliczana według aktualnego kursu hrywny i wypłacana w walucie krajowej. System funkcjonuje bez zakłóceń.
20 grudnia 2018 r. w pierwszym czytaniu Parlament ukraiński przyjął projekt ustawy nr 8449-d „o zapewnieniu konkurencyjnych warunków produkcji energii elektrycznej ze żródeł alternatywnych. Dokument przewiduje przejście od 1 stycznia 2020 r. do zasady aukcji konkurencyjnej, polegającej na ustalaniu ceny energii elektrycznej z odnawialnych źródeł, zamiast obecnych stałych „zielonych” taryf. Na szczęście inicjatorzy zmian pozostawiają w systemie „zielonych taryf” instalacje uruchomione przed wejściem w życie nowych regulacji oraz (prawdopodobnie) rozpoczęte już inwestycje, pod warunkiem ich ukończenia w ciągu dwóch lat od wejścia w życie nowelizacji. Dla nowych instalacji biogazowych o mocy poniżej 500 kWe, udział w aukcjach będzie fakultatywny: jeżeli zechcą, będą mogły korzystać z systemu „zielonych taryf” zgodnie z opisanymi wcześniej zasadami. Według optymistycznych zapowiedzi projekt ustawy ma zostać przyjęty w pierwszej połowie 2019 r. Oczekiwać można jednak znaczących poprawek do ustawy w drugim jego czytaniu w Radzie Najwyższej.
Gazowy szok cenowy
Ukraina, ze swoim zużyciem ok. 35 mld m3 gazu ziemnego jest jego istotnym konsumentem, a stopień gazyfikacji jest daleko większy niż średnio w Europie i nieporównywalnie większy aniżeli w Polsce. Ukraina posiada znaczące zasoby gazu ziemnego, i obecnie z tego źrodla pochodzi 21 mld m3 gazu, co pokrywa 60% aktualnego zapotrzebowania. Każdy, kto kiedykolwiek odwiedził Ukrainę, zauważył powszechną dostępność widocznych sieci dystrybucyjnych gazu, nawet w bardzo małych miejscowościach. Zużycie gazu przez przemysł i ludność pozostaje podobna w ostatnich latach i kształtuje się na poziomie 55%/45% na rzecz potrzeb bytowych i publicznych oraz zużycia przemysłowego. Nie budzi więc zdziwienia negatywna reakcja społeczna na wymuszony przez Bank Światowy i MFW wzrost cen gazu dla obu sektorów. W stosunku do cen sprzed kilku lat wzrosty są szokujące, szczególnie dla przemysłu (oraz rolnictwa).
Zmiany cen gazu na Ukrainie (w przeliczeniu na PLN/m3)
Typ odbiorcy | Do XI.2018 | Od XI.2018 | Od V.2019 | Od I.2020 |
Mieszkańcy | 0,94 zł | 1,16 zł | 1,33 zł | 1,67 zł |
Firmy | b.d. | 1,69 zł | 1,95 zł | 2,43 zł |
Od 1 listopada 2018 cena z VAT i kosztami dostaw dla gospodarstw wynosi 8549 UAH, czyli około 333 USD za 1000 m3, a dla przedsiębiorstw – 8362 UAH, czyli 296,8 USD. Od stycznia cena dla przemysłu uległa zwiększeniu do ok. 12 tys. UAH, a w drugiej połowie roku spodziewana cena to ok. 16 tys. UAH/1000 m3. Przewodniczący Parlamentu Ukrainy Andrij Parubij nazwał ten zabieg „terapią szokową”, która będzie niepopularna społecznie, ale niezbędna dla wzmocnienia i rozwoju Ukrainy.
Według Georgii Geletukha, Prezesa Zarządu Ukraińskiego Stowarzyszenia Bioenergii, aktualna cena gazu stymuluje projekty, w których następuje zastąpienie gazu ziemnego energią biomasy. W jego opinii, EBOiR wesprze finansowanie biomasy rolniczej dla produkcji bioenergii sumą ok. 80 mln EUR, przy czym szczególnie preferowane będą projekty z pełnym cyklem produkcji od biomasy do sprzedaży energii. W naszym przekonaniu, dotyczyć to będzie również, a może nawet w największym stopniu, biogazu.
Możliwości Współpracy Polsko-Ukraińskiej
Polska nie jest potęgą biogazową z punktu widzenia ilości i mocy instalacji biogazowych. Działając w trudnych warunkach ekonomicznych dopracowaliśmy się jednak znaczącej wiedzy operacyjnej na temat funkcjonowania biogazowni rolnicznych, jak również dysponujemy technologiami konkurencyjnymi w zakresie kosztów inwestycyjnych. Nowoczesne polskie technologie biogazowe III generacji (Dynamic Biogas z Poznania czy ProBioGas z Międzyrzeca Podlaskiego) opierają się przede wszystkim na wykorzystaniu do procesów fermentacji biomasy ubocznej z rolnictwa i bioodpadów zamiast kiszonki z kukurydzy i innych dedykowanych dla biogazowni upraw polowych. Dzięki temu nie występuje konflikt pomiędzy produkcją żywności i pasz a produkcją biopaliw i energii. Takie technologie są szansą rozwojową dla Ukrainy, w której produkowana jest ogromna ilość biomasy odpadowej z rolnictwa (różnych rodzajów słomy, odchodów zwierzęcych) jak i odpadów z przetwórstwa rolno-spożywczego (wywarów, makuchów, odpadów poubojowych, wytłoków itp.).
Autorzy:
Marek Pituła – Polskie Stowarzyszenie Biometanu
dr Andrzej Wrębiak – Polsko-Ukraińska Izba Gospodarcza
dr inż. Alina Kowalczyk-Juśko – Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie,
prof. dr hab. Jacek Dach – Instytut Inżynierii Biosystemów, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
Artykuł stanowi skrót szerszego opracowania przygotowanego dla czasopisma Biomasa. Wszyscy autorzy opracowania są członkami Polskiego Stowarzyszenie Biometanu, które od kilku miesięcy prowadzi rozmowy w sprawie wsparcia doradczego w realizacji dwóch projektów biogazowych na terenie Ukrainy.
